विचार करण्याची क्षमता..

प्रत्येकामध्ये  विचार करण्याची क्षमता असते. मग ते विचार चूक असो किंवा बरोबर असो! प्रत्येक  घटनेवर प्रत्येकाची  मतं असतात,  काही ना काही तरी विचार पण  असतातच. बरेचसे लोकं आपल्या या विचारक्षमतेचा वापर करतात आणि बरेचसे नाही… का करत नाहीत? याची बरीच कारणं आहेत.

बरेचसे  लोकं आपले विचार  चूक असतील तर ? किंवा लोकं काय म्हणतील ? या भीतीने  कधीच   व्यक्त करत नाहीत आणि स्वतः पुरतेच मर्यादित ठेवतात,  आणि इतरांच्या विचारांना सरळ हो म्हणून  मोकळे होतात. स्वतःमध्ये असलेल्या या क्षमतेचा आपण  पुरेपूर  उपयोग करून घेतो का? आणि कितपत?  हा प्रश्न सगळ्यात जास्त महत्वाचा आहे

आपली मानसिक क्षमता कमी आहे म्हणून असे होते का?  आपली विचार शक्ती वापरायचा आलेला कंटाळा ? की स्वतःच्या निर्णय क्षमतेवर असलेला अविश्वास? की मिलियन डॉलर प्रश्न, की जर माझे विचार चूक असतील तर  लोकं काय म्हणतील ही  मनामधे असलेली एक मुलभूत भीती?

विनोदाचा भाग जरी सोडला तरीही  लग्न झालेल्या प्रत्येकालाच हा अनुभव  नेहेमीच  येत असतो, विशेषतः बायको मुलांसमोर बोलताना 🙂

बऱ्याचशा बाबतीत आपली मते फारच दृढ असतात.आपली  मते ज्या गृहितकावर आधारलेली असतात, ती गृहितके जरी चूक असली तरीही आपले मन  काही ते मान्य करायला तयार नसते . बरेचदा तर घेतलेले निर्णय    सोसायटी ड्रिव्हनही असतात.  म्हणजेच इतरांच्या अनुभवावरून आपले मत /निर्णय ठरवले जातात. इथे स्वतः विचार करण्याची गरज  नसते तर दुसऱ्याने  प्रदर्शित केलेले मत, किंवा आत्मसात केलेला विचार  फारसा विचार न करता मान्य करायचा  असा प्रकार असतो .   त्याने निर्णय घेतला ना, मग मी  पण तसाच घेतो म्हणजे त्याचे होईल ते माझे पण होईल . असेही असते. एका मेंढीच्या मागे जशा सगळ्या मेंढ्या जातात  (कळपाचे मानसशास्त्र)तसेच आहे हे .उदाहरणार्थ लहान गावातला शेतकरी ट्रॅक्टर  विकत  घेतांना  निर्णय कसा घेतो- तसेच! याला काय  वैचारिक किंवा मानसिक गुलामगिरी म्हणायचं का? नाही.. तसे नाही.

याची  सुरुवात कशी होते  ते पहाणे मजेशीर ठरेल!  एक कारण आहे व्यक्तीपूजे पासून.  एखाद्या नेत्याचे जर तुम्ही अनूसरण करत असाल तर त्या नेत्याने जे काही म्हंटले ते मान्य करण्याची परवानगी तुमच्या सबकॉनशस माईंड ने कॉन्शस माईंडला देऊन ठेवलेली असते. त्या मुळे तुम्हाला  नेत्याचे प्रत्येक वाक्य  ब्रह्म वाक्य आहे असे वाटते आणि ते बरोबर आहेच असे गृहीत धरुन अजिबात सारासार विचार न करता -तुमचे मन ते  सरळ मान्य करून टाकते. मग नेत्याचे विचार जरी चुकीचे असले तरीही!

आपला समाज हा अतिशय  भावना प्रधान आहे आणि    एखादी लहानशी घटना पण सामाजिक उलथापालथ घडवून आणू शकते. भावना दुखावण्यासाठी साठी  अगदी लहानसे कारणही पुरेसे ठरू शकते.

एखादी चूकीची गोष्ट समाजाला सारखी उगाळून सांगत राहिले की समाजाचा त्या घटनेकडे पहाण्याचा दृष्टीकोन तयार होतो. या मधे दूरदर्शन, वृत्तपत्रे ही माध्यमं पण खूप कारणीभूत ठरतात. कळत न कळत समाज मनावर या माध्यमांचा खूप परिणाम होतो. एखाद्याला तुम्ही सारखं कानी कपाळी ओरडून सांगितलं की तुझा अपमान होतो आहे, की मग  समाजातल्या त्या घटकाला त्याला प्रत्येकच गोष्टीत आपला अपमान होतोय असे वाटू  लागतं.

एखाद्या घटनेबद्दल स्वतःचे मत ठरवताना कुठल्याही प्रकारे पूर्वग्रहदूषित न ठेवता विचार  केला तर त्या प्रत्येक प्रॉब्लेमचे योग्य उत्तर मिळू शकेल.  जर तसा विचार केला तरच   तुमचे स्वतःचे विचार इतरांपेक्षा वेगळे असतात हे  लक्षात येईल.

बरेचदा आपले वेगळे विचार कुठे बोलून दाखवले तर   मग त्या लहानशा घटनेचा संदर्भ तुमच्या लॉयल्टीशी /देशप्रेमाशी जोडला जातो.   तुम्ही  समाज द्रोही /देश द्रोही , तसेच स्वतःच्या संस्कृती बद्दल अभिमान नसलेले म्हणून हिणवले   जाऊ शकता.    जेंव्हा  तुम्ही एका जथ्थ्याचा भाग होऊन वहावत न जाता स्वतः विचार करता – म्हणून तुमच्याकडे पहाण्याचा इतरांचा दृष्टीकोन एकदम वेगळा होतो .

नुकताच सुप्रीम कोर्टाचा निकाल वाचला जेम्स लेन वर.  सुप्रीम कोर्टाच्या म्हणण्याप्रमाणे तेवढे एक वाक्य ( जे पण ऐकीव   गोष्टींवर अवलंबून आहे ते )  सोडले तर त्या पुस्तकामध्ये काहीही आक्षेपार्ह नाही. ते एक सर्वसामान्य इतिहासाचे पुस्तक आहे. सुप्रीम कोर्टाच्या निर्णया प्रमाणे आता ते वाक्य वगळून ते पुस्तक लवकरच प्रसिद्ध केले जाईल. जर कोणी सुप्रीमकोर्टाचा निकाल योग्य आहे असे म्हंटले तर त्याला मराठी द्वेष्टा, शिवरायांच्या बद्दल आदर नसलेला वगैरे असा केला जाईल. त्याचे विचार पुर्णपणे समजून न घेता.   खरे तर या विषयावर लिहायचे म्हणून  सुरु केलेले पोस्ट असे तयार झाले. लिहून झाल्यावर लक्षात आले की कालचे पोस्ट पण अशाच प्रकारचे होते.असो..